Het ErasMusicLab

Muziek is potentieel een krachtig instrument in de zorg voor en behandeling van patiënten. Muziek zorgt dat patiënten minder stress, angst en pijn rondom de operatie ervaren.

Ondanks het vele onderzoek in de afgelopen jaren is het exacte werkingsmechanisme van muziek nog niet bekend. Daarnaast is nog niet bekend welke muziek precies werkt voor welke persoon en in welke situatie.

Om deze reden hebben prof. dr. Hans Jeekel en dr. Markus Klimek vanuit de onderzoeksgroep Muziek als Medicijn op 1 januari 2023 het ‘ErasMusicLab’ opgericht. Dit is mogelijk gemaakt dankzij een anonieme gift, waarvoor wij heel dankbaar zijn.

Doel van het ErasMusicLab

Het doel van het ErasMusicLab is om er net als bij chemische geneesmiddelen met onderzoek achter te komen welke muziek wanneer moet worden toegediend en in welke “dosering”. Verder is het doel van de onderzoekers om naar de (fysiologische en persoonlijke) eigenschappen van de patiënt zelf te kijken om in de toekomst gepersonaliseerde muziek als medicijn voor iedereen aan te kunnen bieden.

Met het ErasMusicLab ‘on tour’ gaan onze onderzoekers op pad met als doel om zoveel mogelijk mensen, ook buiten de muren van het Erasmus MC, te bereiken. Zo spraken onze onderzoekers in buurthuizen over Muziek als Medicijn, doen ze onderzoek naar livemuziek in samenwerking met het Rotterdams Philharmonisch Orkest en gingen zij naar het muziekfestival Lowlands om hier een groot onderzoek naar muziekgenres te doen. In het kopje Lowlands en Muziek als Medicijn leest u meer over dit specifieke onderzoek.

Muziek als Medicijn was in 2023 deel van Lowlands Science met de onderzoeksvraag ‘Welk genre werkt het best tegen pijn?’. Lowlands is een muziekfestival met meer dan 50.000 bezoekers dat jaarlijks in Biddinghuizen plaatsvindt. Met 14 gemotiveerde onderzoekers met zowel medische als sociologische expertise en een eigen onderzoeksruimte op Lowlands hebben we hier ons onderzoek kunnen uitvoeren. In totaal zijn er meer dan 600 mensen langsgekomen bij ons onderzoek en hebben we rond de 550 mensen kunnen includeren.

Over het experiment
Tijdens het experiment hebben deelnemers een uitgebreide vragenlijst over persoonlijke achtergrond en muziekvoorkeur ingevuld, waarna zij hun hand in een bak met ijswater staken. Dit is een pijnprikkel, waarbij we deelnemers vroegen dit zo lang mogelijk vol te houden. Het werd een nek-aan-nek race tussen de vijf genres (urban, dance, klassiek, rock en pop).

Wat blijkt uit het onderzoek: Geen van de vijf genres werkte beter tegen pijn maar luisteren naar muziek uit je favoriete genre helpt het beste om pijn te verdragen. De resultaten zijn inmiddels gepubliceerd en online te vinden via deze link. Lees ook meer over het onderzoek naar muziek als medicijn op LowLands.

Een unieke omgeving voor wetenschappelijk onderzoek
Wat opviel was de interesse van de festivalgangers voor de wetenschap en ook specifiek voor Muziek als Medicijn. Soms stonden er rijen van een half uur om mee te doen met ons onderzoek! Iedereen vond het heel interessant om meer over Muziek als Medicijn te leren en mensen waren gemotiveerd dit ook in de praktijk te gaan gebruiken.

Daarnaast hebben minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Robbert Dijkgraaf en rector magnificus van de Erasmus Universiteit Rotterdam Annelien Bredenoord een bezoek gebracht aan ons onderzoek.

Tot slot gaven collega’s van de sociologie Julian Schaap en Emy van der Valk Bouman een presentatie over ons onderzoek in ‘De Kleinste Collegezaal van Nederland’. Wij kijken al met al terug op een erg geslaagd weekend en onderzoek.

Muziek als Medicijn - ErasMusicLab op Lowlands Science 2023

Welke muziek?

Naast het onderzoek op Lowlands naar muziekgenres, hebben de onderzoekers met behulp van Spotify ook gekeken naar welke muziek mensen kiezen angst in het dagelijks leven of tijdens een ziekenhuisopname. Wat opvalt is dat deze muziek vaak een lager tempo heeft en ‘rustiger’ is dan het gemiddelde luistergedrag. Toch zijn er veel individuele verschillen zichtbaar. In een grote internationale enquête  zagen we dat de muziekkeuze tegen pijn verschilt tussen landen, maar ook tussen individuen. De meeste deelnemers kozen voor hun favoriete muziek, maar een kleinere groep koos juist voor niet-favoriete muziek ‒ voornamelijk klassieke muziek. Dat is een interessante bevinding, want op Lowlands zagen we dat het favoriete genre effectiever was dan wat mensen dachten dat het beste zou werken ‒ en dat was ook vaak klassieke muziek. Ook doen we in de MOTION-studie onderzoek waarbij we kijken of we met behulp van door kunstmatige intelligentie gecomponeerde muziek emoties of bepaalde gemoedstoestanden kunnen beïnvloeden, en in hoeverre persoonlijke kenmerken daarbij een rol spelen.

Welke patiënt?

Samenvattend is er steeds meer bewijs dat favoriete muziek het meest effectief is voor de pijnstillende effecten van muziek. Toch wordt er in de praktijk vaak weinig rekening gehouden met de persoonlijke en/of sociaal-culturele achtergrond van patiënten, terwijl uit sociologisch onderzoek bekend is dat deze achtergrond een belangrijke rol speelt in muzieksmaak en -perceptie. Om hier verder onderzoek naar te doen, hebben we de MOSART-studie opgezet. Het studie protocol is online gepubliceerd. In deze studie onderzochten we hoe verschillende typen muziek (zelfgekozen of door de onderzoeker gekozen) de pijntolerantie beïnvloeden in een diverse populatie van gezonde vrijwilligers. De resultaten zijn veelbelovend en we hopen deze binnenkort te kunnen publiceren. Omdat het luisteren naar en de effecten van muziek sterk individueel lijkt te zijn, hebben we aanvullend onderzoek gedaan naar individuele percepties van muziek als medicijn, vanuit het perspectief van de patiënt. De resultaten van deze “multi-methode” studie, waarin zowel vragenlijsten als interviews zijn gebruikt, zijn te vinden via deze link. Wat opviel is dat patiënten uiteenlopende voorkeuren en opvattingen hadden over wanneer en naar welke muziek ze wilden luisteren. Ook werd duidelijk dat bepaalde factoren ‒ zoals de optie te denken of de sociale gevoeligheid om naar muziek te vragen ‒ een belangrijke rol spelen in de klinische praktijk.

Hoe lang moet je luisteren?

We krijgen vaak de vraag hoe lang iemand naar muziek moet luisteren om een pijnstillend effect te krijgen. Tot nu toe was hier nog weinig onderzoek naar gedaan. Toch is het belangrijk om deze kennis mee te nemen in medische richtlijnen, zodat er gerichte aanbevelingen kunnen worden gedaan voor zowel patiënten als zorgverleners. In de DOMINANT-studie onderzochten we daarom de invloed van de luisterduur op het pijnstillende effect van muziek. Bij gezonde vrijwilligers hebben we gekeken hoe verschillende ‘muziekdoseringen’ de pijntolerantie beïnvloeden. De resultaten van deze studie worden binnenkort openbaar gemaakt. Uit onze bevindingen blijkt dat 20 minuten luisteren het meest effectief is. Tegelijkertijd is er meer onderzoek nodig naar de dosis-effectrelatie en de ‘farmacologische’ eigenschappen van muziek, zodat muziek zo effectief mogelijk kan worden ingezet voor iedere individuele patiënt.

Ook binnen het Erasmus MC doen we onderzoek in samenwerking met verschillende afdelingen. Onze eigen onderzoeksgroep is bovendien interdisciplinair, met onderzoekers met een achtergrond in de chirurgie, anesthesiologie en neurowetenschappen. Wij geloven dat deze samenwerkingen met verschillende vakgebieden nodig zijn voor degelijk onderzoek. Muziek is immers een breed en complex onderwerp waarbij samenwerking tussen vakgebieden veel nieuwe inzichten kan opleveren. Zo werken we samen met collega’s van de pijngeneeskunde, die met hun expertise een waardevolle bijdrage leveren aan ons onderzoek. Daarnaast werken we ook samen met de afdeling cardiologie, omdat muziek invloed heeft op het hart ‒ iets waar we in meerdere van onze studies onderzoek naar doen.

BioCheck en Muziek als Medicijn

De Rotterdamse startup BioCheck monitort en verbetert het herstelvermogen van mensen met chronische vermoeidheid, burn-out of stressklachten en overspannenheid. Daarnaast draagt hun methode en systeem bij aan een vermindering van (chronische) vermoeidheidsklachten bij mensen met bijvoorbeeld een oncologische of cardiologische achtergrond. Dit doen zij met behulp van e-health, biofeedback en een medisch gevalideerd behandelprogramma. Het bedrijf focust daarbij op het meetbaar maken en het verbeteren van de eigen belastbaarheid.

Dankzij de samenwerking kan het onderzoeksteam van het ErasMusicLab de tools van BioCheck gebruiken om de Heart Rate Variablity te meten. De apparatuur van BioCheck wordt op dit moment al gebruikt bij de MOSART-studie. Wij zijn BioCheck erg dankbaar voor de prettige samenwerking.

Rotterdam Popular Music Studies

Een belangrijke samenwerking binnen het ErasMusicLab is met de onderzoeksgroep Rotterdam Popular Music Studies van de Erasmus Universiteit Rotterdam. Omdat zowel pijn, angst en stress als muziek verschillende dimensies hebben, versterkt deze combinatie van onderzoeksvelden uit de geneeskunde en de sociologie de inzichten in de werkingsmechanismen van muziek als medicijn.

Faces of Science: Wetenschap doe je samen!

In maart 2025 zijn hoofdonderzoekers van het ErasMusicLab Antonia Becker en Emy van der Valk Bouman geselecteerd als Faces of Science, een programma van de Koninklijke Nederlandse Academie van Wetenschappen (KNAW) en NEMO Kennislink, met als doel om jongeren enthousiast te maken voor de wetenschap. Het is de eerste keer dat de KNAW een duo benoemt in deze rol, waarbij hun centrale boodschap is: Wetenschap doe je samen!

Hiervoor publiceren ze regelmatig blogs en vlogs, die te volgen zijn via hun persoonlijke pagina: Antonia Becker en Emy van der Valk Bouman – NEMO Kennislink.

Emy en Antonia zijn de nieuwe Faces of Science

MOSART-studie

In samenwerking met collega onderzoekers van de sociologie (Rotterdam Popular Music Studies) keken de onderzoekers naar de invloed van persoonlijke achtergrond en muziek keuze op de pijntolerantie. Deze randomized controlled trial vond plaats op de polikliniek Pijngeneeskunde in het Erasmus MC.

Inmiddels is er op basis van de MOSART-studie een protocol gepubliceerd: https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2451865424000607

Lowlands onderzoek

In 2023 heeft Muziek als Medicijn op het Lowlands muziekfestival onderzoek morgen doen (18 t/m 20 augustus 2023). In samenwerking met de Rotterdam Popular Music Studies groep hebben de onderzoekers de invloed van verschillende muziek genres op het volhouden van pijn onderzocht. Meer dan 500 vrijwilligers hebben dit weekend deelgenomen en hebben naar één van de volgende vijf genres geluisterd: pop, rock, klassiek, urban en electronic. Bovendien zijn de onderzoekers benieuwd hoe muziek smaak de pijntolerantie beïnvloedt.

MOTION-studie

Binnen een eerste pilot studie van de MOTION-studie gaan de onderzoekers onderzoeken wat het effect is van muziek die gecomponeerd is door kunstmatige intelligentie (AI) op emoties. Hiervoor gaan de onderzoekers gezonde vrijwilligers onderzoeken en kijken zij ook hoe persoonlijke kenmerken hierin meespelen.

SPOTIFY-onderzoek

Binnen het ziekenhuis zijn de onderzoekers vooral benieuwd welke muziek het meest geschikt is voor patiënten die angst en stress ervaren. Dit onderzoeken zij met de SPOTIFY-studie. Hiervoor hebben de onderzoekers gebruik gemaakt van de streamingdienst Spotify en hebben zij onderzocht welke karakteristieken muziek heeft die gebruikt wordt tegen angst.

DOMINANT studie

De DOMINANT-studie kijkt naar de invloed van lengte van luisteren op de pijn-verminderende effect van muziek. Dus wat is de juiste dosering van muziek? Is het beter om een half uur of een uur naar muziek te luisteren? De studie vindt plaats op de polikliniek Pijngeneeskunde in het Erasmus MC met gezonde vrijwilligers.

Contact

Heb je vragen? Neem dan contact op met Muziek als Medicijn Erasmus MC via:

Up-to-date blijven van alle ontwikkelingen rond Muziek als Medicijn?

Onze onderzoekers

Antonia Becker - Muziek als Medicijn

Antonia Becker
Arts-onderzoeker

Lees meer over Antonia.

Emy van der Valk Bouman

Emy van der Balk Bouman
Arts-onderzoeker

Lees meer over Emy.

Dr. M. (Markus) Klimek

Dr. Markus Klimek
Onderzoeker

Lees meer over Markus.

Hans Jeekel

Prof. dr. Hans Jeekel
Onderzoeker

Lees meer over Hans.

Maak samen met ons onderzoek mogelijk

Steun het onderzoek

De onderzoeksgroep Muziek als Medicijn is afhankelijk van donaties. Dat betekent dat de onderzoekers alleen met uw steun verder belangrijk onderzoek naar muziek als medicijn mogelijk kunnen doen.

U kunt op verschillende manieren onderzoek naar muziek als medicijn steunen. Doe een directe eenmalige donatie, doe een periodiek schenking of kijk voor andere manieren om te steunen op www.erasmusmcfoundation.nl.

Om op de hoogte te blijven kunt u zich abonneren op de nieuwsbrief van Muziek als Medicijn.