Behandeling van prostaatkanker effectiever en veiliger maken

Hoe kan de behandeling van prostaatkanker met radioactieve stoffen effectiever en veiliger? Dat gaat de winnaar van de Daniel den Hoed award 2022 dr. Simone Dalm onderzoeken met haar team in het Erasmus MC.

Simone_Dalm_winnares_Daniel-den-Hoed-Award_2023

Erasmus MC Foundation

Artsen kunnen met een PET-scan vaststellen waar een tumor in het lichaam van de patiënt exact zit. De patiënt krijgt vlak voor de scan een infuus met een radioactieve stof. Deze radioactieve stof gaat vervolgens op de tumor zitten. De plek van de tumor wordt hierdoor goed zichtbaar.

Tegenwoordig is het ook mogelijk om met diezelfde radioactieve stof (met minimale aanpassingen) patiënten met prostaatkanker te behandelen. Patiënten met prostaatkanker krijgen dan naast chemo- en/of hormoontherapie ook een therapie genaamd radionuclide therapie. Artsen gebruiken één soort stof die de tumoren in beeld brengt én de tumoren kan behandelen. Zo’n soort methode wordt ook wel theranostiek genoemd. Theranostiek is dus een combinatie van therapie (behandeling) en diagnostiek (diagnose stellen).

Dat gaat als volgt te werk. Artsen kunnen eerst een scan maken om de tumor te lokaliseren en bij een positieve scan kunnen zij hetzelfde stofje gebruiken om de patiënt te behandelen. Twee vliegen in één klap dus.

Tekst gaat verder onder het kader

Over theranostiek

Om tumoren in het lichaam van een patiënt te vinden kan er een PET-scan worden gemaakt. Hiervoor wordt er een radioactieve stof in het lichaam van de patiënt gespoten. Met theranostiek kunnen artsen tegenwoordig dezelfde radioactieve stof (met minimale aanpassingen) ook gebruiken om tumoren te behandelen door deze kapot te stralen. Deze radioactieve stof hecht zich bijna alleen maar aan de tumoren is dus heel specifiek.

Dalm: “Theranostiek is heel gepersonaliseerd. Als een arts 5 patiënten scant en bij 4 ziet hij of zij dat de tumor oplicht, dan weet de arts dat deze 4 patiënten behandeld kunnen worden met de radioactieve stof. Artsen voorkomen hiermee dat zij patiënten onnodig behandelen.”

Ondanks dat is bewezen dat theranostiek met PSMA (een recent goedgekeurde radioactieve stof) een goede behandelmethode kan zijn voor patiënten met prostaatkanker, valt er nog veel te winnen volgens Dalm. “Na mijn verschillende onderzoeken naar theranostiek en prostaatkanker, zag ik dat de behandeling goed is, maar het kan zeker flink verbeteren. Er is namelijk een groep patiënten die niet goed reageert op de behandeling: de tumor komt na de therapie weer terug of bij sommigen is de tumor helemaal niet te zien, terwijl die er wel zit.”

GRPR en PSMA

Daarom onderzocht Dalm met welke stoffen prostaatkanker het beste behandeld kan worden. Momenteel zijn er 2 stoffen die gebruikt kunnen worden om patiënten met prostaatkanker te behandelen: PSMA en GRPR-analogen. Beide radioactieve stoffen hebben voor- en nadelen. “PSMA valt heel gericht de prostaattumor aan, maar ook de speekselklieren. Hierdoor maakt de patiënt na behandeling weinig tot geen speeksel aan, waardoor eten erg lastig is en de patiënt veel last heeft van bloedingen in de mond. Behandeling met PSMA is effectief, maar heeft dus een grote invloed op de kwaliteit van leven. Daarnaast zien wij dat niet alle patiënten die behandeld worden met PSMA reageren op de behandeling.”

En GRPR dan? Dalm legt verder uit: “GRPR komt niet alleen bij de tumor in de prostaat terecht, maar ook in de alvleesklier. Voordeel is wel dat de radioactieve stof snel uit de alvleesklier verdwijnt en geen schade kan aanrichten”, aldus Dalm. De voordelen van GRPR maken de behandeling met deze stof niet alleen effectief, maar ook veilig.

Stoffen combineren

Het onderzoek van Dalm heeft uitgewezen dat het gros van de prostaattumoren behandeld kan worden met GRPR en PSMA. Momenteel worden patiënten behandeld met alleen PSMA of in studie verband met alleen GRPR. Als een patiënt meerdere tumoren heeft die niet allemaal PSMA of GRPR positief zijn dan zal een deel van de tumoren niet kapot gestraald worden als maar 1 van de stoffen gebruikt wordt. Daar komt nog bij dat de behandeling met alleen PSMA bijwerkingen heeft die mogelijk voorkomen kunnen worden als de behandeling bestaat uit een combinatie van beide stoffen.

Met het bedrag dat Simone Dalm heeft ontvangen met de Daniel den Hoed Award wil zij onderzoeken hoe de radioactieve stoffen met GRPR en PSMA gecombineerd kunnen worden. Vragen die zij met het onderzoek wil beantwoorden, zijn: hoe kunnen de stoffen gecombineerd worden, wat is de invloed op elkaar, kan de patiënt beide stoffen tegelijk ontvangen of niet en de belangrijkste vraag: is de combinatie veiliger en effectiever dan het toedienen van maar 1 van de 2 stoffen?

Met dit onderzoek kan de theranostiek van patiënten met prostaatkanker effectiever en veiliger gemaakt worden met als uiteindelijke doel de kwaliteit van leven verder te verbeteren.

De Daniel den Hoed Award

Sinds 2014 reikt de Erasmus MC Foundation elk jaar de Daniel den Hoed Award uit. Deze prijs, ter waarde van €250.000, wordt uitgereikt aan jonge, talentvolle, gepromoveerde onderzoekers in het Erasmus MC. Met behulp van deze prijs kunnen de onderzoekers hun projecten en wetenschappelijke onderzoeken verder realiseren.

Meer over het Daniel den Hoed Fonds